W pracy rozważa się problem pojęcia prawdy w matematyce. Punktem wyjścia jest definicja prawdziwości Tarskiego. Dyskutuje się tło filozoficzne tej definicji, jej znaczenie dla języka matematyki i dla filozofii, stosunek do różnych definicji prawdy. Rozważa się też związek dowodliwości i prawdziwości w matematyce. Korzystając z wyników logiki matematycznej wykazuje się, że warunki z definicji Tarskiego nie zapewniają jedyności interpretacji predykatu prawdy. Pokazuje się też, że pojęcia semantyczne, takie jak spełnianie i prawdziwość nie są pojęciami finitystycznymi i wymagają (...) użycia pojęcia nieskończoności. (shrink)

Artykuł poświęcony jest pojęciu tego co fantastyczne w twórczości Debory Vogel. Staram się uzasadnić, że fantastyka według Vogel jest jednocześnie nową postacią sztuki, nową formą życia i szczególnym użyciem języka; jest ona zarówno „znakiem” nowoczesności, jak myślenia o niej. Fantastyka stanowi kluczowy termin w eseju Vogel „Mieszkanie w swej funkcji społecznej i psychicznej”, poświęconym nowoczesnemu projektowaniu wnętrz i przedmiotów. Refleksja Debory Vogel dotycząca fantastyki nie jest nakierowana na wykształcenie pełnej teorii i aparatu pojęciowego, lecz raczej na rozgrywanie tego co (...) fantastyczne we własnej autorskiej teorio-praktyce, zgodnie z założeniami eseju „Białe słowa w poezji”. W eseju tym Vogel omawia różne typy fantastyki, sytuujące się pomiędzy fantazją a rzeczowością: fantastykę pomysłowości, fantastykę asymetrii, fantastykę koloru, fantastykę prostoty. We wszystkich tych typach dokonuje się odsłonięcie prawdy. (shrink)

The basic philosophical idea of intuitionism is that mathematical entities exist only as mental constructions and that the notion of truth of a proposition should be equated with its verification or the existence of proof. However different intuitionists explained the existence of a proof in fundamentally different ways. There seem to be two main alternatives: the actual and potential existence of a proof. The second pro-posal is also understood in two alternative ways: as knowledge of a method of con-struction of (...) a proof or as knowledge-independent and tenseless existence of a proof. This paper is a presentation and analysis of these alternatives. (shrink)

W artykule analizuję pojęcie podmiotu w dialektyce w hermeneutyce F. Schleiermachera. Wychodzę od tezy: Schleiermacher poddaje krytyce refleksyjny model podmiotowości, który w tradycji filozofii niemieckiej najpełniej został wyartykułowany w pojęciu samougruntowującego się podmiotu. W "Dialektyce" stawia Schleiermacher oryginalną, na tle tradycji idealizmu niemieckiego, tezę o dialogicznej naturze procesu myślenia. Rozmowa nie jest - w myśl tego ujęcia - żadnym dodatkowym środkiem wymiany myśli, lecz oznacza konieczną drogę do poznania i do wiedzy. Dialektyka nie jest dlań, jak dla Hegla, samoświadomością (...) myślenia poruszającego się w zapośredniczeniu, lecz jest strukturą wspólnoty indiwiduów wzajem ze sobą rozmawiających. Komunikacja między podmiotami jest historią dialogicznego procesu rozgrywającego się między indiwiduami, na którego początku znajduje się spór, a na końcu zgoda. W ten sposób dokonuje on w Kaniowskiej koncepcji transcendentalnej filozofii zasadniczego zwrotu: do dwuczłonowej relacji podmiot-przedmiot wprowadza trzeci człon-inny podmiot; zamiast pytać o transcendentalny warunek poznania, pyta Schleiermacher o transcendentalny warunek dialogicznego procesu nakierowanego na zdobycie wiedzy. Krytyka refleksyjnego modelu podmiotu ma hermeneutyczne konsekwencje, ponieważ podmiot prawdy swoich poznań musi szukać na polu międzyludzkiej komunikacji. W artykule koncentruję się na pojęciu języka jako uniwersalnym przedmiocie hermeneutyki Schleiermachera. Teza moja jest następująca: język jest dla Schleiermachera systemem nieistniejącym, niezależnie od procesu mówienia. Dzięki hermeneutyce znak językowy staje się naprawdę znakiem językowym. Teza Heiedeggera i niektórych neostrukturalistów o autonomii języka jest fikcją. Każdy akt interpretacji odsyła do podmiotu, który go przeprowadza. Opowiadam się za hermeneutyką, która posługuje się kategorią podmiotu. (shrink)

Pośród wielu teorii prawdy tę najdłużej i najbardziej eksplorowaną stanowi niewątpliwie jej klasyczne ujęcie. W jego obrębie powstały również, podobne klasycznej, teorie korespondencyjna i semantyczna. Dla wielu filozofów terminy te wydają się synonimiczne, co stanowi rację powstania niniejszego artykułu. Analiza rodzajów związku pomiędzy językiem a światem, które wprowadzają różne teorie uznawane za klasyczne, ma służyć wyeksponowaniu różnic pomiędzy tymi teoriami. Przedstawiona zostaje również propozycja ustanowienia podziału, który w sposób ścisły i prosty usystematyzuje rozumienie klasycznej, korespondencyjnej i semantycznej teorii (...) class='Hi'>prawdy. (shrink)

Teologia już niejednokrotnie składała współczesnej myśli filozoficznej obietnicę poszerzenia horyzontów czy też otwarcia jej na transcendencję. Jednak obietnica ta nie spotkała się – jak dotąd – z przychylnym przyjęciem, gdyż teologia sama nie zdołała przekonać filozofii o swojej racjonalności. Filozofia przestała być bowiem, z jednej strony, wrażliwa na argumentację natury metafizycznej, z drugiej zaś, teologia jest skłonna poddawać się metodologiom nauk szczegółowych, rezygnując przy tym z własnej odrębności. Zarysowana tu hermeneutyka teologii jest w pierwszym rzędzie badaniem teologii jako nauki, próbą (...) uprawomocnienia jej na gruncie jednego z najważniejszych kierunków filozofii współczesnej, mianowicie hermeneutyki filozoficznej. Teologia zostaje tu ujęta w aspekcie immanencji, choć bynajmniej nie zamyka się w jej horyzoncie. Dziejący się świat teologii rozpada się na „kawałki” – miejsca teologiczne – które jednak wchodząc ze sobą w interakcje, uczestniczą w grze teologicznej. Jako pole owej gry zostaje wskazana liturgia, miejsce metodologicznie wyróżnione ze względu na naoczność dokonujących się konsekwencji gry teologicznej. Analiza czerpie z takich źródeł jak teoria miejsc teologicznych Melchiora Cano OP, koncepcja kręgu hermeneutycznego Martina Heideggera oraz projekt hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera, ze szczególnym uwzględnieniem roli prze(d)sądów, utożsamianych tutaj z miejscami teologicznymi. Nowość spojrzenia na tradycję katolicką kontekście myśli hermeneutycznej sprawia, że prezentowana książka może trafić nie tylko do teologów i filozofów, ale także do badaczy szeroko rozumianej kultury. (shrink)

Husserlowska krytyka relatywizmu dokonuje się w jego polemice z psychologizmem w logice i matematyce. Husserl pokazał, ze psychologizm jest odmianą relatywizmu. Wszystkie argumenty przeciwko relatywizmowi muszą zatem w równym stopniu dotyczyć psychologizmu. Jeśli więc obalony zostaje relatywizm, to równiez i psychologizm nie moze się oprzec refutacji, sądzi Husserl. Oczywiście nie jest to jedyna droga, na której Husserl stara się rozprawić z psychologizmem, ale ponieważ bezpośrednio nawiązuje do zagadnienia absolutyzmu i relatywizmu, chcielibyśmy zaprezentować tę własnie drogę walki z psychologizmem.

Przedmiotem pracy są uwagi Jerzego Pelca dotyczące pojęcia kłamstwa i kłamania opublikowane w O pojęciu kłamstwa – z punktu widzenia semiotyki (1990). Przedstawioną w niej definicję kłamania porównuję z warunkami nakładanymi na to pojęcie przez innych autorów. Pokazuję, że zdaniem Pelca, warunek ekstensji przekonań nie jest koniecznym warunkiem na kłamstwo. Dodatkowo, zauważam, iż pewne uwagi Pelca skłaniają do wniosku, że można kłamać implikując coś, co uważa się za fałsz, nie zaś wyraźnie to stwierdzając. Argumentuję, że przyjmowany w analizowanej pracy (...) warunek chęci oszukania adresata jest wątpliwym warunkiem koniecznym kłamania. Ostatecznie, uwzględniając spostrzeżenia Pelca, proponuję następująca definicję: (DEF. Kłamania*) Osoba A kłamie w określonym kontekście K osobie B, że p, zawsze i tylko wtedy, gdy: (1) A posługuje się w K pewnym znakiem Z, zaś zgodnie z pewną przyjętą lub utartą konwencją posłużenie się Z przez A wobec B w K może być zasadnie uznane za twierdzenie przez A wobec B, że p, i (2) A nie uznaje w K, że p, oraz (3) nie powiadamia uprzednio o tym B, albo też (2*) A uznaje w K, że p, ale (3*) zakłada, że pomimo (1) B uzna, że A nie sądzi, że p. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest pokazanie problemu prawdy w etyce w świetle teorii etycznych dwóch filozofów: Tadeusza Stycznia i Alaina Badiou. Artykuł jest podzielony na trzy części. W pierwszej z nich została zaprezentowana etyka prawdy Tadeusza Stycznia, a w części drugiej — etyka prawd Alaina Badiou. W części trzeciej zostało przedstawione rozumienie prawdy jako podstawy etyki, co pozwoliło ukazać koncepcje prawdy tkwiące u podstaw etyk Stycznia i Badiou i je porównać.

W artykule poddaję analizie słynne twierdzenie Saula Kripkego, że niektóre prawdy a priori są przygodne. Pokazuję, że wbrew tezie Kripkego, przy historycznym rozumieniu przygodności, pojęcia przygodności i aprioryczności stoją ze sobą w głębokim konflikcie. Przy tym rozumieniu przygodności przeszłość, którą można poznać a priori, nie jest przygodna, a o przyszłości, która jest przygodna, trudno zdobyć wiedzę a priori. Doprecyzowawszy tezę Kripkego, proponuję trzy sposoby jej obrony w kontekście historycznego rozumienia możliwości: przez wprowadzenie pojęcia “faktycznej” przyszłości, przez zastąpienie pojęcia aprioryczności (...) pojęciem aprioryczności-wprzyszłości; przez zastąpienie pojęcia aprioryczności pojęciem historycznej aprioryczności, a pojęcia przygodności pojęciem niegdyś-przygodności. W aneksie do artykułu przedstawiam formalną analizę postawionego przeze mnie problemu oraz trzech zaproponowanych przeze mnie rozwiązań w języku temporalno-modalnej logiki predykatów dla modeli indeterministycznego czasu. (shrink)

The conflict between religion and science is considered from the point of view of a tension between two types of knowledge: religious and scientific. These are indicative of a fundamental conflict between two attitudes towards the world: looking at the world either from the point view of revelation or natural knowledge. I argue that religion and science can be seen as complementary, not threatening the views of each other. Science itself is neither theistic nor atheistic. It becomes such due to (...) ideological interpretation. Scientific propositions and theories neither directly support nor threaten religion; the problem of existence of God and the supernatural is beyond the capabilities of science. The argument for the neutrality of science can be grounded in the fact that both theism and atheism derive support from science. (shrink)

Following a suggestion of S. Polgar health has been discussed as the “lack of illness” and “élan vital”. The choice between these two conceptions is said to belong to biology, medicine and sociology. It is feasible that these sciences will be able some day to find out if there is a non-specific and sufficiently general defence mechanism against various diseases, and if so, the concept of “élan vital” will have been shown to be more appropriate, if not, the concept of (...) “lack of illness” will have to be given priority. (shrink)

Husserlowska krytyka relatywizmu dokonuje się w jego polemice z psychologizmem w logice i matematyce. Husserl pokazał, ze psychologizm jest odmianą relatywizmu. Wszystkie argumenty przeciwko relatywizmowi muszą zatem w równym stopniu dotyczyć psychologizmu. Jeśli więc obalony zostaje relatywizm, to równiez i psychologizm nie moze się oprzec refutacji, sądzi Husserl. Oczywiście nie jest to jedyna droga, na której Husserl stara się rozprawić z psychologizmem, ale ponieważ bezpośrednio nawiązuje do zagadnienia absolutyzmu i relatywizmu, chcielibyśmy zaprezentować tę własnie drogę walki z psychologizmem.

cz. 1. Obserwacje i przeżycia własne -- cz. 2. Spotkania z myślą współczesną -- cz. 3. W stronę fizjologii.

paper discusses the concepts of truth and appearance and the function they perform in the philosophy of Theodor Wisengrund Adorno.

Zagadnienie prawdy jest jednym z podstawowych problemów filozoficznych, poruszanych przez A. N. Whiteheada w Adventures of Ideas. Zanim w niniejszym artykule skoncentrujemy się na problemie prawdy w tym dziele, omówimy kilka podstawowych terminów filozofii Whiteheada niezbędnych do zrozumienia jego koncepcji prawdy. Podstawowym pojęciem w whiteheadowskiej wizji świata jest aktualne zdarzenia. Aktualne zdarzenia autor Przygód idei nazywa także aktualnymi bytami. Aktualne zdarzenie stanowi najmniejsze jednostki rzeczywistości. Ich statut jest zbliżony do zdarzeń czasowoprzestrzennych. Zdarzenia tworzą ciągi. Powiązane ze sobą (...) ciągi zdarzeń mogą tworzyć zjawiska w sensie fizycznym. Aktualne zdarzenia są jakby elementami struktury rzeczywistości, której konstytutywna cech jest proces stawania się. Proces ten jest twórczym rozwojem dziki zasadzie kreatywności, która umożliwia pojawienie się w rzeczywistości nowych zdarzeń, albo ciągów aktualnych zdarzeń. Proces kreatywnego rozwoju rzeczywistości, według Whiteheada, nie powinien być utożsamiany z wariabilizmem Heraklita. Albowiem jego racjonalność jest zapewniona przez tzw. obiekty ponadczasowe, które gwarantują racjonalność procesu powstającej struktury otaczającego nas świata. Obiekty ponadczasowe determinują zakres możliwości ewolucji ciągów zdarzeń i są one potencjalnościami odpowiedzialnymi za determinowanie kierunków rozwoju rzeczywistości. Według Whiteheada zdarzenia i zjawiska zmiennego świata partycypują w obiektach ponadczasowych. Powiazania zachodzące pomiędzy aktualnymi zdarzeniami, obiektami ponadczasowymi i podmiotem poznającym są określone za pomocą pojecia odczucia i ujęcia. Ujęcie polega na powiazaniu konkretnego, aktualnego zdarzenia ze zdarzeniami, które wystąpiły w przeszłości. Ukazuje ono także powiazanie danego zdarzenia z wariantami ewolucji rzeczywistości w przyszłości, która jest określana przez obiekty ponadczasowe. Innymi słowy ujęcia są jakby wektorami ukazującymi kierunki procesu kształtowania się struktury rzeczywistości. Pojęcie odczucia odzwierciedla możliwość włączenia nowych danych do struktury bytu aktualnego lub podmiotu. (shrink)

Zagadnienie prawdy jest jednym z podstawowych problemów filozoficznych, poruszanych przez A. N. Whiteheada w Adventures of Ideas. Zanim w niniejszym artykule skoncentrujemy się na problemie prawdy w tym dziele, omówimy kilka podstawowych terminów filozofii Whiteheada niezbędnych do zrozumienia jego koncepcji prawdy. Podstawowym pojęciem w whiteheadowskiej wizji świata jest aktualne zdarzenia. Aktualne zdarzenia autor Przygód idei nazywa także aktualnymi bytami. Aktualne zdarzenie stanowi najmniejsze jednostki rzeczywistości. Ich statut jest zbliżony do zdarzeń czasowoprzestrzennych. Zdarzenia tworzą ciągi. Powiązane ze sobą (...) ciągi zdarzeń mogą tworzyć zjawiska w sensie fizycznym. Aktualne zdarzenia są jakby elementami struktury rzeczywistości, której konstytutywna cech jest proces stawania się. Proces ten jest twórczym rozwojem dziki zasadzie kreatywności, która umożliwia pojawienie się w rzeczywistości nowych zdarzeń, albo ciągów aktualnych zdarzeń. Proces kreatywnego rozwoju rzeczywistości, według Whiteheada, nie powinien być utożsamiany z wariabilizmem Heraklita. Albowiem jego racjonalność jest zapewniona przez tzw. obiekty ponadczasowe, które gwarantują racjonalność procesu powstającej struktury otaczającego nas świata. Obiekty ponadczasowe determinują zakres możliwości ewolucji ciągów zdarzeń i są one potencjalnościami odpowiedzialnymi za determinowanie kierunków rozwoju rzeczywistości. Według Whiteheada zdarzenia i zjawiska zmiennego świata partycypują w obiektach ponadczasowych. Powiazania zachodzące pomiędzy aktualnymi zdarzeniami, obiektami ponadczasowymi i podmiotem poznającym są określone za pomocą pojecia odczucia i ujęcia. Ujęcie polega na powiazaniu konkretnego, aktualnego zdarzenia ze zdarzeniami, które wystąpiły w przeszłości. Ukazuje ono także powiazanie danego zdarzenia z wariantami ewolucji rzeczywistości w przyszłości, która jest określana przez obiekty ponadczasowe. Innymi słowy ujęcia są jakby wektorami ukazującymi kierunki procesu kształtowania się struktury rzeczywistości. Pojęcie odczucia odzwierciedla możliwość włączenia nowych danych do struktury bytu aktualnego lub podmiotu. (shrink)